21. Yüzyılda Moğolistan- Türkiye İlişkileri

Letter to the Editor

MONGOLIA-TURKISH RELATIONS IN THE 21ST CENTURY

Bold Ravdan[1]

Mongolian Ambassador to Ankara

After the collapse of the Manchu Qing Dynasty, Mongolia regained its independence in 1911. As a result, Mongolia has obtained its own constitution, currency, government, armed forces and borders. Mongolian authorities made several attempts to gain recognition of the independence by other powers in the early 20^th century but found no success. Although not recognized by international community, yet declared its independence, Mongolia’s de facto existing was unprecedented phenomenon in international relations. At that time, the Mongolian People\s Republic had only a diplomatic mission in Moscow. Until the end of the World War II, Mongolia’s strategic importance attracted the attention of the surrounding powers and served as a platform for their geopolitical play. The Soviet Union, the United States, and Britain signed an agreement at Yalta February 1945 to "preserve the status quo of Mongolia." Consequently, the Soviet Union and the United States pressured the Kuomintang government to recognize Mongolia’s independence. Henceforth the process of de jure recognition of Mongolia’s independence in the international arena has begun. With the restoration of Mongolia’s independence in 1911, relations between Mongolia and Turkey were able to be established. Unfortunately, Mongolian-Turkish relations were limited until the end of the 20^th century. This was due not only to geographical remoteness but also to differences in political systems and the Cold War.

Interestingly, there were common features in political history of Mongolia and Turkey. Mongolia and Turkey established republican rule almost simultaneously in the early 20^th century. The proclamation of the Republic of Turkey on October 29, 1923 marked the end of the centuries-old Ottoman Empire. A year later, Mongolia abolished monarchy and proclaimed the People’s Republic of Mongolia in its first constitution. In 1921, the People’s Party was formed by political groups formed in Mongolia to oppose foreign aggression. In the fall of 1923, Turkish patriots opposing the foreign invasion formed a political organization called the People’s Party. Until the end of World War II, Mongolia and Turkey both were dominated by one party system. However, from 1946, other political parties were allowed to openly operate in Turkey, while in Mongolia, one-party rule lasted until 1990. Another similarity is the separation of religious affairs from the state, given that religion has a significant impact on the social life of both Mongolia and Turkey, and that the majority of the population is religious. In order to modernize the country and bring it closer to Western culture, Atatürk successfully completed the transition from Arabic alphabet to Latin in 1928. The Mongolian government also decided to switch to Latin and began preparations, however failed to do so and stopped the initiative in 1941[2]. In the 1930s, some Mongolian leaders were particularly interested in Turkey’s reform movement, its experience of establishing secular state, and its policy of switching to the Latin alphabet.

After the Second World War, the independence of the People’s Republic of Mongolia was recognized by Eastern European countries, Asian countries such as India and Indonesia, and later in the 1960s by other Western countries such as Britain and France. Mongolia is grateful that Turkey, as one of the first 50 members of the United Nations, continuously supported the People’s Republic of Mongolia’s accession to the United Nations during the 1950s. The People’s Republic of Mongolia became a full member of the United Nations[3] with the support of nine members of the Council, including Turkey, when its application for membership was considered at the UN Security Council meeting on October 25, 1961. Hence the strengthening position of the People’s Republic of Mongolia on the international arena, created favorable conditions for mutual recognition of Mongolia and Turkey, and thus in 1969 the two countries established diplomatic relations. However, due to the Cold War, bilateral relations did not go beyond mutually appointing non-resident Ambassadors.

The end of the Cold War created favorable conditions for a new phase in Mongolian-Turkish relations. The visit by H.E. Ts. Gombosuren, Foreign Minister of Mongolia to Turkey in 1992 started the expansion of our bilateral relations in different fields. The 1990s were a time when the legal basis for bringing Mongolian-Turkish relations to a new level was laid. In accordance with the new international environment, Mongolia renewed its friendship and cooperation agreement with its two neighbors in 1993-1994. Following this, a friendship and cooperation agreement was signed between Mongolia and Turkey in 1995, which shows how much importance Mongolia attaches to Turkey. Mongolia have signed friendship and cooperation agreement with 12 countries of which three are NATO members and one of it happen to be Turkey. The Turkish side has also expressed strong interest in cooperating with Mongolia from early 1990s. To date, more than 30 intergovernmental agreements have been signed on cooperation in education, culture and defense. High-level political visits between the President, the Prime Minister, and the Speaker of Parliament are being held regularly.

Since 1999 the Joint Intergovernmental Committee on Trade and Economic Cooperation has been a permanent and important mechanism for the development of bilateral relations between Mongolia and Turkey. Today bilateral trade turnover has not exceeded $ 40-50 million a year (Mongolia’s annual exports are only $ 3-5 million), and trade is extremely limited. Therefore, increasing trade is an important issue in bilateral relations. The Joint Committee meeting in 2018 set a goal to increase bilateral trade turnover to $ 300 million. In recent years, Mongolian small and medium-sized businesses have achieved some progress in the field of business by importing small enterprises and technologies from Turkey and opening franchises of well-known brands in Turkey, such as Karachi, Cotton De Facto ... A joint Mongolian-Turkish Chamber of Commerce was established in 2020, and the two sides have agreed to explore opportunities for cooperation in the leather sector in the first place. Although there is a favorable legal environment for investment in Mongolia, Turkey has invested only about $ 22 million into the Mongolian service sector. The Mongolian side had high hopes for the Turkish investment, but so far no significant progress has been made. Therefore, it is our duty to inform Turkish investors about the conditions of Mongolian investment and to fill in the gaps.

The Mongolian side is eager to acquire technology in the agricultural sector from Turkey, for instance in the leather industry, and in importing small-scale machinery and equipment for milk and dairy processing. There is also an opportunity to build a joint meat and leather processing[4] plant in the Mongolian free economic zone to produce goods for nearby giant markets, such as China and Russia. In 2018 the governments of Mongolia and Turkey generally have come to an agreement to conclude a free trade agreement. It would definitely come as a surprise to others to agree to a FTA with extremely limited trade. However, we are grateful that the Turkish side understood and supported the Mongolian proposal. On the other hand, it is a far-reaching goal. Mongolia is more interested in cooperating in this sector, as small and medium-sized enterprises account for more than 60 percent of Turkey’s exports. Every year, 10,000 Mongolian tourists come to Turkey for long and short periods. However, the number of Turkish tourists visiting Mongolia does not exceed 2,000 a year, which is a very small number. The Istanbul-Ulaanbaatar flight is launched in January 2020, increasing the number of historical and cultural tourists from Turkey to Mongolia. One way to increase trade between the two geographically distant countries is to open air freight routes.

The Turkish International Cooperation and Development Agency (TIKA) has been functioning in Mongolia since 1994. Mongolian people appreciate that the agency has been implementing a number of projects in the fields of education, health and agriculture in rural area and thus making a valuable contribution to local development. The so-called Orkhon-Yenisei inscription, found in Mongolia and Siberia in the 19th century, was discovered in the Orkhon Valley and translated into Mongolian by the famous Mongolian scholar B. Rinchen in the 1930s[5]. Another well-known Mongolian archaeologist, N.Ser-Odjav, studied more than 400 archeological sites belonging to the Turkic period in Mongolia and proven that the cradle of the Turkic Empire was in present-day Mongolia[6]. It is important that scientists from both countries work together to further enrich and validate this finding. Without the development of Mongol studies in Turkey and without increasing the number of Mongolian-speaking Turkish scholars, it would be one-sided to study Turkic studies alone. It is a great achievement that Istanbul and Katip Celebi universities have invited Mongolian teachers to teach the language to the Turkish students.

In principle the two sides agreed on a high level to jointly establish a tourist complex in the Orkhon Valley. The ancient capital of Mongolia, Kharkhorin, is located in the Orkhon Valley. The joint implementation of a project to renovate the city’s airport is needed to boost tourism. TIKA is building a museum based on Bilge Khan in the Orkhon Valley and a statue of the sage Tonyukuk near Ulaanbaatar, which are important projects to attract tourists.

The most successful cooperation in the past has been in the field of education. The first Mongolian student to study on a Turkish government scholarship set foot in Turkey in the year of 1993. To date, more than 1,200 Mongolian students have graduated from Turkish universities under this scholarship. This is a major investment from Turkey in Mongolia’s education sector. At the same time, more than 1,100 young people from Mongolia have been educated in Turkey at their own expense and more than 60 percent of these graduates are successful in the private sector.

On the occasion of the 50th anniversary of the establishment of diplomatic relations between Mongolia and Turkey, only in 2018-2020, 6 scientific conferences on historical and modern relations between Mongolia and Turkey were held at the universities in Istanbul, Bahçeşehir, Katip Çelebi, Hacettepe ...  and made an important contribution to strengthening mutual understanding. In particular, the Turkish Academy of Sciences pays great attention to cooperation with Mongolia, and the Academy’s 2018 award was presented to a Mongolian citizen, a Turkish researcher L.Bold. The award was an appreciation of the scientific relationship between the two countries. It should be noted that in July 2020, the Turkish Academy of Sciences organized an online discussion among Turkish researchers in support of the Genghis Khan Museum in Mongolia in order to promote Genghis Khan studies. The experience of Ataturk’s policy of switching to the Latin alphabet in 1928 in order to lay the groundwork for reform in his country will also be of interest to Mongolia.

Ahmet Timur, a Turkish Mongol scholar, first translated the historical book "The Secret History of Mongols" into Turkish, which was published in 1948. Since then, the work has been translated into Turkish several times by some Turkish scholars. In recent years, collections of poems by Turkish poet Nazim Hikmet and Elif Şafak, as well as several books by Orhan Pamuk, have been translated into Mongolian and appreciated by the readers. Galsan’s book was translated. In perspective, the mutual launching of the Mongolian and Turkish cultural centers is necessary to share information about the modern development of the two countries and to deepen mutual understanding between the peoples.

The National Security Concept of Mongolia, approved by the Mongolian Parliament in 2010, states that bilateral and multilateral relations and cooperation in the political, economic, cultural and humanitarian spheres will be fostered with developed democracies within the framework of the “third neighbor” policy[7]. Therefore, in the Mongolia’s foreign policy concept, approved by the Mongolian parliament in 2011, it was stated that we aim to expand partnership and cooperation with the United States from afar, Japan, India and South Korea in Asia, and with the EU and Turkey in the West as part of a "third neighbor" policy[8]. Thus, the recognizing of Turkey as a “highly developed democracy” and selecting as one of its “third neighbors” indicates that the Mongolian side continues to attach great importance to bilateral relations. The Mongolian leadership wants our Turkish partners to accept and respond to this. Mongolia established strategic partnership with its "third neighbors", the United States, India and Japan, and in talks with South Korea. Turkey is the only "third neighbor" with whom we have not established a strategic partnership yet. Mongolia and Turkey have agreed in 2013 to upgrade the level of bilateral relations to a strategic partnership, and just recently the relevant talks begun. If the three characteristics, such as free market economy, good governance with separated religion from state affairs and unique democracy are firmly maintained, the interest of other countries to follow Turkey’s model of development will not diminish. Mongolia’s foreign policy is based on the principles of peace, openness, independence and multipillar approach. We want Turkey to be one of those pillars. Therefore, I hope that Turkish international relations and security researchers and scholars will study in depth the nature of Mongolia’s "third neighbor" policy and the reason why the Mongolian side attaches importance and calls Turkey as a "third neighbor." In this regard, it should be noted with delight that the Turkish Center for Eurasian Studies is organizing a discussion among Turkish researchers on Mongolian foreign policy[9].

Turkey is located at the intersection of Europe, the Middle East, the Caucasus and Central Asia. Geopolitically, strategically and economically, there is almost no other country in the world with such a favorable geographic location. According to Mackender’s classical definition, Asia Minor is a part of Eurasia[10], and therefore Turkey is a country that can play an influential role in the Eurasian space in addition to Russia and China. Because Turkey is not an outsider in Eurasia. After the Cold War, some Turkic-speaking Central Asian countries and Turkey pursued a policy of economic and cultural rapprochement. As a result, the Cooperation Council of Turkic Speaking States was established in 2009. Turkey’s support for the preservation of the national languages, cultures, and customs of the peoples of Central Asia and the Caucasus in some Turkic-speaking countries has no malicious intent, but an anticipated approach that seeks to re-establish decades long ties and "brotherhood". This is not, as some say, an attempt to revive the "Ottoman Empire." This is merely a sign that Turkey’s foreign policy is becoming more active and multilateral globally and regionally. The ancestors of the Turkic people migrated from the Orkhon Valley and thus had historical ties with the Mongols. The courtesy of the Turks, who cherish this historical ties, is conducive to mutual understanding between the Mongolian and Turkish peoples. Rashid al-Din called the nomadic peoples of Asia, the Turkic-speaking and the Mongolian-speaking, two nations, and wrote that if the Turks and the Mongols worked together, they could form a strong group. Therefore, I personally believe that it is not impossible to join the Cooperation Council of Turkic Speaking States as an observer.

Mongolia and Turkey have a friendly tradition of supporting each other in the framework of international organizations and multilateral cooperation. Turkey has actively supported Mongolia’s accession to the OSCE in Europe and its partnership with NATO. Bilateral cooperation within the United Nations continues to be successful.

Here are some of the steps we have to take to further deepen Mongolian-Turkish relations. Mongolia attaches great significance to establishing a strategic partnership with Turkey, an important player in Eurasia, an influential member of the G20 and NATO. It is also important to strengthen Mongolia’s national security. On the other hand, I hope that our Turkish partners are paying attention to the fact that Turkey is the only Muslim country that treats Mongolia as a “third neighbor”. Strategic partnerships are the highest form of trust. The Mongolian side hopes that the establishment of this partnership will raise the level of bilateral relations to a new level.

The Mongolian side is deeply interested in intensifying economic and trade cooperation through the immediate establishment of a strategic partnership. It is in the interests of both parties to use Mongolian free zones to export Mongolian and Turkish joint ventures to the two major markets surrounding Mongolia. Therefore, the Mongolian side is ready to invite Turkish investors to Mongolia and provide them with all favorable working conditions.

Mongolia is deeply interested in Turkey’s experience in pursuing an active energy policy in Eurasia. The governments of Mongolia and Russia are cooperating to implement a project to build a natural gas pipeline connecting Russia and China through Mongolia. In this regard, the Mongolian side would like to share its experience in implementing the TANAP project, a 1,200-kilometer-long pipeline carrying Azerbaijani natural gas to the European market through Turkey. Mongolia and Turkey are among the countries with significant renewable energy resources. Therefore, the Mongolian side is interested in cooperating in the renewable energy sector and introducing Turkish technology.

Like Turkey’s goal of using the Baku-Tbilisi-Kars railway as part of the Silk Railway, the Mongolian side is interested in participating in the One Road, One Zone project and having access to a railway to Central Asia. In 2019, a convoy of freight trains from China reached Europe via Turkey for the first time using the line. The railway line between Turkey and Mongolia is theoretically through Siberia. Therefore, if the bilateral trade turnover increases, it cannot be ruled out that the time will come for the transportation of goods between the two countries by rail.

In fact, only TIKA, Turkish Airlines, and the Mongolian Alumni Association are the only bridges connecting Mongolia and Turkey. Mongolian-Turkish relations should not be limited to the preservation of historical monuments of the Turkic period in Mongolia and the education of Mongolian students on Turkish scholarships. Significant resources that are not used for political, trade, economic, investment and cultural cooperation between Mongolia and Turkey need to be put into circulation. I think that in order to do that, both sides need to have the same spirit and initiative.

Editöre Mektup

21. YÜZYILDA MOĞOLİSTAN-TÜRKİYE İLİŞKİLERİ

Bold Ravdan

Moğolistan Ankara Büyükelçisi                 

Mançu Çing Hanedanı’nın yıkılmasının ardından Moğolistan 1911’de bağımsızlığını yeniden kazandı. Sonuç olarak Moğolistan kendi anayasasına, para birimine, hükümetine, silahlı kuvvetlerine ve sınırlarına kavuştu. Moğol makamları, 20. yüzyılın başlarında diğer güçler tarafından bağımsızlığın tanınması için birkaç girişimde bulundular, ancak başarılı olamadılar. Uluslararası toplum tarafından tanınmamasına ve bağımsızlığını ilan etmesine rağmen, Moğolistan’ın fiili varlığı uluslararası ilişkilerde eşi görülmemiş bir olaydı. O zamanlar Moğol Halk Cumhuriyeti’nin sadece Moskova’da diplomatik bir misyonu vardı. II.Dünya Savaşı’nın sonuna kadar Moğolistan’ın stratejik önemi, çevredeki güçlerin dikkatini çekti ve jeopolitik oyunları için bir platform görevi gördü. Sovyetler Birliği, Amerika Birleşik Devletleri ve İngiltere, Şubat 1945’te Yalta’da "Moğolistan’ın statükosunu korumak" için bir anlaşma imzaladılar. Sonuç olarak, Sovyetler Birliği ve ABD, Kuomintang hükümetine Moğolistan’ın bağımsızlığını tanıması için baskı yaptı. Bundan böyle Moğolistan’ın bağımsızlığının uluslararası arenada hukuki olarak tanınması süreci başladı. 1911’de Moğolistan’ın bağımsızlığını yeniden kazanmasıyla Moğolistan ile Türkiye arasında ilişkiler kurulabildi. Ne yazık ki, Moğol-Türk ilişkileri 20. yüzyılın sonuna kadar sınırlı kaldı. Bu sadece coğrafi uzaklıktan değil, aynı zamanda siyasi sistemlerdeki ve Soğuk Savaş’taki farklılıklardan da kaynaklanıyordu.

İlginç bir şekilde Moğolistan ve Türkiye’nin siyasi tarihinde ortak özellikler vardır. Moğolistan ve Türkiye, 20. yüzyılın başlarında hemen hemen aynı anda cumhuriyetçi yönetim kurdu. Türkiye Cumhuriyeti’nin 29 Ekim 1923’te ilan edilmesinden bir yıl sonra, Moğolistan monarşiyi kaldırdı ve ilk anayasasında Moğolistan Halk Cumhuriyeti’ni ilan etti. 1921’de Moğolistan’da yabancı saldırganlığa karşı çıkan siyasi gruplar tarafından Halk Partisi kuruldu. 1923 sonbaharında, yabancı işgaline karşı çıkan Türk vatanseverleri de Halk Fırkası adında bir siyasi örgüt kurdular. II. Dünya Savaşı’nın sonuna kadar Moğolistan ve Türkiye’ye tek parti sistemi hâkim oldu. Bununla birlikte, 1946’dan itibaren, diğer siyasi partilerin Türkiye’de açıkça faaliyet göstermesine izin verilirken, Moğolistan’da tek parti yönetimi 1990’a kadar sürdü. Diğer bir benzerlik de alfabede yaşandı. Atatürk, ülkeyi modernize etmek ve Batı kültürüne yakınlaştırmak için 1928 yılında Arap alfabesinden Latin alfabesine geçişi başarıyla tamamladı. Moğol hükümeti de Latin alfabesine geçme kararı alarak hazırlıklara başladı, ancak bunu başaramadı ve bu girişimi durdurdu.

İkinci Dünya Savaşı’ndan sonra Moğolistan Halk Cumhuriyeti’nin bağımsızlığı Doğu Avrupa ülkeleri, Hindistan ve Endonezya gibi Asya ülkeleri ve daha sonra 1960’larda İngiltere ve Fransa gibi diğer Batı ülkeleri tarafından tanındı. Moğolistan, Birleşmiş Milletlerin ilk 50 üyesinden birisi oldu. Moğolistan, Türkiye’nin 1950’lerde Moğolistan Halk Cumhuriyeti’nin Birleşmiş Milletlere katılımını sürekli desteklemesinden dolayı minnettardır.  Moğolistan Halk Cumhuriyeti, 25 Ekim 1961 tarihli Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi toplantısında üyelik başvurusu değerlendirildiğinde, aralarında Türkiye’nin de bulunduğu dokuz Konsey üyesinin desteğiyle Birleşmiş Milletlere tam üye oldu. Moğolistan Halk Cumhuriyeti uluslararası arenada, Moğolistan ve Türkiye’nin karşılıklı tanınması için elverişli koşullar yarattı ve böylece 1969’da iki ülke diplomatik ilişkiler kurdu. Ancak Soğuk Savaş nedeniyle ikili ilişkiler karşılıklı olarak ikamet etmeyen Büyükelçiler atamaktan öteye gitmedi.

Soğuk Savaşın sona ermesi, Moğol-Türkiye ilişkilerinde yeni bir aşama için elverişli koşullar yarattı. 1992 yılında Moğolistan Dışişleri Bakanı Gombosuren, ikili ilişkilerimizin farklı alanlardaki genişlemesini başlattı. 1990’lar, Moğol-Türkiye ilişkilerini yeni bir düzeye getirmek için yasal zeminin de atıldığı bir dönemdi. Yeni uluslararası ortama uygun olarak Moğolistan, 1993-1994 yıllarında iki komşusu ile dostluk ve işbirliği anlaşmasını yeniledi. Bunu takiben 1995 yılında Moğolistan ile Türkiye arasında, Moğolistan’ın Türkiye’ye ne kadar önem verdiğini gösteren bir dostluk ve işbirliği anlaşması imzalandı. Moğolistan, üçü NATO üyesi ve biri Türkiye olmak üzere 12 ülke ile dostluk ve işbirliği anlaşması imzaladı. Türk tarafı da 1990’ların başından itibaren Moğolistan ile işbirliğine güçlü bir ilgi gösterdi. Türkiye ile Moğolistan arasında bugüne kadar eğitim, kültür ve savunma alanlarında işbirliği konusunda 30’dan fazla hükümetler arası anlaşma imzalanmıştır. Bunun dışında, Cumhurbaşkanı, Başbakan ve Meclis Başkanı arasında üst düzey siyasi ziyaretler düzenli olarak yapılmaktadır.

1999’dan beri Hükümetlerarası Ortak Ticaret ve Ekonomik İşbirliği Komitesi, Moğolistan ve Türkiye arasındaki ikili ilişkilerin geliştirilmesi için kalıcı ve önemli bir mekanizma olmuştur. Bugün ikili ticaret cirosu yılda 40-50 milyon doları geçmiyor (Moğolistan’ın yıllık ihracatı sadece 3-5 milyon dolar) ve ticaret son derece sınırlı. Bu nedenle ticaretin artması ikili ilişkilerde önemli bir konu. 2018 yılındaki Ortak Komite toplantısında ikili ticaret cirosunu 300 milyon dolara çıkarma hedefi belirlendi. Son yıllarda Moğol küçük ve orta ölçekli işletmeleri, Türkiye’den küçük işletmeler ve teknolojileri ithal ederek ve Türkiye’de Karachi, Cotton De Facto gibi tanınmış markaların franchise’larını açarak iş alanında bir miktar ilerleme kaydetmiştir. Bunun dışında 2020 yılında Moğol-Türk Ortak Ticaret Odası kuruldu ve iki taraf, deri sektöründe işbirliği fırsatlarını ilk etapta araştırmak konusunda mutabık kaldı. Moğolistan’da yatırım için elverişli bir yasal ortam olmasına rağmen, Türkiye, Moğol hizmet sektörüne yalnızca yaklaşık 22 milyon dolar yatırım yapmıştır. Moğol tarafı Türk yatırımından büyük umutlar besliyordu, ancak şu ana kadar önemli bir ilerleme sağlanamadı. Bu nedenle Moğol yatırımının koşulları hakkında Türk yatırımcıları bilgilendirmek ve boşlukları doldurmak bizim görevimizdir.

Moğol tarafı, Türkiye’den tarım sektöründe, örneğin deri endüstrisinde teknoloji edinme ve süt ve süt ürünleri işleme için küçük ölçekli makine ve ekipman ithal etme konusunda isteklidir. Ayrıca, Çin ve Rusya gibi yakın dev pazarlara mal üretmek için Moğol serbest ekonomik bölgesinde ortak bir et ve deri işleme tesisi kurma fırsatı da var. 2018 yılında Moğolistan ve Türkiye hükümetleri genel olarak bir serbest ticaret anlaşması yapmak için bir anlaşmaya vardılar. Son derece sınırlı ticarete sahip bir ülke için böyle bir anlaşma şüphesiz başkaları için sürpriz olacaktır. Ancak Türk tarafının Moğol teklifini anladığı ve desteklediği için minnettarız. Öte yandan bu geniş kapsamlı bir hedeftir. Küçük ve orta ölçekli işletmeler Türkiye ihracatının yüzde 60’ından fazlasını oluşturduğu için Moğolistan bu sektörde işbirliği yapmakla daha çok ilgileniyor. Her yıl 10.000 Moğol turist uzun ve kısa dönemler için Türkiye’ye gelmektedir. Ancak Moğolistan’ı ziyaret eden Türk turist sayısı yılda 2.000’i geçmiyor ki bu çok az bir rakam. Ocak 2020’de başlayan İstanbul-Ulaanbaatar seferi, Türkiye’den Moğolistan’a tarihi ve kültürel turist sayısını artırıyor. Coğrafi olarak uzak iki ülke arasındaki ticareti artırmanın bir yolu, hava taşımacılığı rotalarını açmaktır.

Türk Uluslararası İşbirliği ve Kalkınma Ajansı (TİKA) 1994 yılından beri Moğolistan’da faaliyet göstermektedir. Moğol halkı, ajansın kırsal alanda eğitim, sağlık ve tarım alanlarında bir dizi proje yürüttüğünü ve bu nedenle yerel kalkınma için çalıştığının farkında.

19. yüzyılda Moğolistan ve Sibirya’da bulunan sözde Orhun-Yenisey yazıt, Orhun Vadisi’nde keşfedildi ve 1930’larda ünlü Moğol bilim adamı B. Rinchen tarafından Moğolca’ya çevrildi. Bir diğer tanınmış Moğol arkeologu N.Ser-Odjav, Moğolistan’da Türk dönemine ait 400’den fazla arkeolojik sit alanı incelemiş ve Türk İmparatorluğu’nun beşiğinin günümüz Moğolistan’da olduğunu kanıtlamıştır. Her iki ülkeden bilim adamlarının bu bulguyu daha da zenginleştirmek ve doğrulamak için birlikte çalışması önemlidir. Türkiye’de Moğol araştırmaları gelişmeden ve Moğolca konuşan Türkçe bilginlerin sayısını artırmadan, tek başına Türkçe araştırmaları yapmak tek taraflı olacaktır. İstanbul ve Kâtip Çelebi üniversitelerinin Moğol öğretmenlerini Türk öğrencilere öğretmeye davet etmesi büyük bir başarıdır.

Prensipte iki taraf, Orhon Vadisi’nde ortaklaşa bir turizm kompleksi kurmak için yüksek düzeyde anlaştılar. Moğolistan’ın eski başkenti Kharkhorin, Orkhon Vadisi’nde yer almaktadır. Turizmi artırmak için kentin havaalanının yenilenmesine yönelik bir projenin ortak uygulanması gerekiyor. TİKA, turist çekmek için önemli projeler olan Orhun Vadisi’nde Bilge Han’a dayalı bir müze ve Ulan Batur yakınlarında bilge Tonyukuk’un heykelini yaptı.

Geçmişteki en başarılı işbirliği eğitim alanında olmuştur. Türk hükümeti bursuyla okuyan ilk Moğol öğrenci, 1993 yılında Türkiye’ye adım attı. Bugüne kadar 1.200’den fazla Moğol öğrenci bu bursla Türk üniversitelerinden mezun oldu. Bu, Moğolistan’ın eğitim sektörüne Türkiye’den büyük bir yatırım. Aynı zamanda, Moğolistan’dan 1100’den fazla genç, masrafları kendisine ait olmak üzere Türkiye’de eğitim gördü ve bu mezunların yüzde 60’ından fazlası özel sektörde başarılı bir şekilde hizmet veriyor.

Moğolistan ile Türkiye arasında diplomatik ilişkilerin kuruluşunun 50. yıldönümü vesilesiyle, sadece 2018-2020 yıllarında İstanbul, Bahçeşehir, Kâtip Çelebi, Hacettepe’deki üniversitelerde Moğolistan ile Türkiye arasındaki tarihi ve modern ilişkiler üzerine 6 bilimsel konferans düzenlendi. Bunlar karşılıklı anlayışın güçlenmesine önemli katkı sağladı. Özellikle Türkiye Bilimler Akademisi’nin Moğolistan ile iş birliğine büyük önem verdiği ve Akademi’nin 2018 ödülü bir Moğol vatandaşına verildi.  Ödül, iki ülke arasındaki bilimsel ilişkinin takdir edilmesiydi. Temmuz 2020’de Türkiye Bilimler Akademisi’nin Cengiz Han çalışmalarını tanıtmak için Moğolistan’daki Cengiz Han Müzesi’ne destek olmak üzere Türk araştırmacılar arasında çevrimiçi bir tartışma düzenlediğine dikkat edilmelidir. Atatürk’ün 1928’de ülkesinde reform için zemin hazırlamak üzere Latin alfabesine geçme politikası tecrübesi de Moğolistan’ın ilgisini çekmektedir.

Türk Moğol akademisyeni Ahmet Timur, ilk olarak 1948 yılında yayımlanan "Moğolların Gizli Tarihi" kitabını Türkçeye çevirmiştir. O zamandan beri eser bazı Türk bilginleri tarafından birkaç defa Türkçe‘ye çevrilmiştir. Son yıllarda Türk şair Nazım Hikmet ve Elif Şafak’ın şiir koleksiyonları ile Orhan Pamuk’un çeşitli kitapları Moğolcaya çevrildi ve okuyucular tarafından beğenildi. Perspektif olarak, Moğol ve Türk kültür merkezlerinin karşılıklı olarak açılması, iki ülkenin modern gelişimi hakkında bilgi paylaşmak ve halklar arasındaki karşılıklı anlayışı derinleştirmek için gereklidir.

2010 yılında Moğol Parlamentosu tarafından onaylanan Moğolistan Ulusal Güvenlik Kavramı, siyasi, ekonomik, kültürel ve insani alanlarda ikili ve çok taraflı ilişkilerin ve işbirliğinin "üçüncü komşu" politikası çerçevesinde gelişmiş demokrasilerle destekleneceğini belirtmektedir. Bu nedenle 2011 yılında Moğol parlamentosu tarafından onaylanan Moğolistan dış politika konseptinde; Amerika Birleşik Devletleri, Japonya, Hindistan ve Güney Kore, AB ve Türkiye ile ortaklık ve işbirliğini genişletmeyi hedeflediğimiz belirtildi. Dolayısıyla Türkiye’nin “çok gelişmiş bir demokrasi” olarak tanınması ve “üçüncü komşularından” biri olarak seçilmesi, Moğol tarafının ikili ilişkilere büyük önem vermeye devam ettiğine işaret ediyor. Moğol liderliği, Türk ortaklarımızın bunu kabul etmesini ve karşılık vermesini istiyor. Moğolistan, "üçüncü komşuları", Amerika Birleşik Devletleri, Hindistan ve Japonya ile ve Güney Kore ile yaptığı görüşmelerde stratejik ortaklık kurdu. Türkiye, henüz stratejik ortaklık kurmadığımız tek "üçüncü komşu". Moğolistan ve Türkiye 2013 yılında ikili ilişkilerin seviyesini stratejik ortaklığa yükseltmek için anlaştılar ve kısa süre önce ilgili görüşmeler başladı. Serbest piyasa ekonomisi, iyi yönetişim ve benzersiz demokrasi gibi üç özellik sağlam bir şekilde sürdürülürse, diğer ülkelerin Türkiye’nin kalkınma modelini izleme ilgisi azalmayacaktır. Moğolistan’ın dış politikası barış, açıklık, bağımsızlık ve çok yönlü yaklaşım ilkelerine dayanmaktadır. Türkiye’nin o ülkelerden biri olmasını istiyoruz. Bu nedenle Türk uluslararası ilişkiler ve güvenlik araştırmacıları ve akademisyenlerinin Moğolistan’ın "üçüncü komşu" politikasının doğasını ve Moğol tarafının Türkiye’yi neden "üçüncü komşu" olarak adlandırdığını derinlemesine incelemesini umuyorum. Bu bağlamda, Türk Avrasya Araştırmaları Merkezi’nin Türk araştırmacılar arasında Moğol dış politikası üzerine bir tartışma düzenlemesinden memnuniyet duyulmalıdır.

Türkiye, Avrupa, Orta Doğu, Kafkaslar ve Orta Asya’nın kesiştiği noktada yer almaktadır. Jeopolitik, stratejik ve ekonomik olarak dünyada bu kadar elverişli coğrafi konuma sahip başka hiçbir ülke yoktur. Mackender’in klasik tanımına göre Küçük Asya, Avrasya’nın bir parçasıdır ve bu nedenle Türkiye, Rusya ve Çin’in yanı sıra Avrasya alanında etkili bir rol oynayabilecek bir ülkedir. Çünkü Türkiye, Avrasya’da yabancı değil.

Soğuk Savaş’tan sonra, Türkçe konuşan bazı Orta Asya ülkeleri ve Türkiye, ekonomik ve kültürel bir yakınlaşma politikası izledi. Sonuç olarak, Türk Dili Konuşan Ülkeler İşbirliği Konseyi 2009 yılında kurulmuştur. Türkiye’nin Orta Asya ve Kafkasya halklarının ulusal dillerinin, kültürlerinin ve adetlerinin bazı Türkçe konuşan ülkelerde korunmasına verdiği desteğin kötü niyetli bir niyeti bulunmamaktadır ancak onlarca yıllık uzun bağları ve "kardeşliği" yeniden kurmayı amaçlayan barışçıl bir yaklaşım sergilemektedir.  Bu, bazılarının dediği gibi, eskiyi canlandırma girişimi değildir. Bu sadece Türkiye’nin dış politikasının küresel ve bölgesel olarak daha aktif ve çok taraflı hale geldiğinin bir işaretidir. Türk halkının ataları Orhun Vadisi’nden göç etmiş ve bu nedenle Moğollarla tarihi bağları olmuştur. Bu tarihi bağlara sahip çıkan Türklerin nezaketi, Moğol ve Türk halkları arasında karşılıklı anlayışa vesile olmaktadır. Reşidüddin Asya’nın göçebe halklarını, Türkçe konuşanları ve Moğolca konuşanları iki ulus olarak adlandırmış ve Türkler ve Moğollar birlikte çalışırlarsa güçlü bir grup oluşturabileceklerini yazmıştır. Bu nedenle şahsen Moğolistan’ın Türk Dili Konuşan Ülkeler İşbirliği Konseyi’ne gözlemci olarak katılmanın imkansız olmadığına inanıyorum. Moğolistan ve Türkiye, uluslararası kuruluşlar ve çok taraflı işbirliği çerçevesinde birbirlerini destekleme konusunda dostane bir geleneğe sahiptir. Türkiye, Moğolistan’ın Avrupa’da AGİT’e katılımını ve NATO ile ortaklığını aktif olarak desteklemiştir. Birleşmiş Milletler içindeki ikili işbirliği de başarılı olmaya devam ediyor.

İşte Moğol-Türkiye ilişkilerini daha da derinleştirmek için atmamız gereken adımlardan bazıları:

Moğolistan, Avrasya’da önemli bir oyuncu olma yanında G20 ve NATO’nun etkili bir üyesi olan Türkiye ile stratejik ortaklık kurmaya büyük önem veriyor. Bu, Moğolistan’ın ulusal güvenliğini güçlendirmek de önemlidir. Öte yandan, Türk ortaklarımızın Moğolistan’a “üçüncü komşu” muamelesi yapan tek Müslüman ülke olmasına dikkat etmelerini umuyorum. Stratejik ortaklıklar en yüksek güven şeklidir. Moğol tarafı, bu ortaklığın kurulmasının ikili ilişkilerin seviyesini yeni bir seviyeye çıkaracağını umuyor.

Moğol tarafı, stratejik bir ortaklığın derhal kurulması yoluyla ekonomik ve ticari işbirliğini yoğunlaştırmakla derinden ilgileniyor. Moğol ve Türk ortak girişimlerini Moğolistan’ı çevreleyen iki büyük pazara ihraç etmek için, Moğol serbest bölgelerini kullanmak her iki tarafın çıkarınadır. Bu nedenle Moğol tarafı Türk yatırımcıları Moğolistan’a davet etmeye ve onlara uygun çalışma koşullarını sağlamaya hazır.

Moğolistan, Türkiye’nin Avrasya’da aktif bir enerji politikası izleme deneyimiyle derinden ilgilenmektedir. Moğolistan ve Rusya hükümetleri, Rusya ile Çin’i Moğolistan üzerinden birbirine bağlayan bir doğal gaz boru hattı inşa etme projesini uygulamak için işbirliği yapıyor. Bu bağlamda Moğol tarafı, Türkiye’nin, Azerbaycan doğal gazını Türkiye üzerinden Avrupa pazarına taşıyan 1.200 kilometre uzunluğundaki TANAP projesinin uygulanmasındaki deneyimini paylaşmak istiyor. Moğolistan ve Türkiye önemli yenilenebilir enerji kaynaklarına sahip ülkeler arasındadır. Bu nedenle Moğol tarafı yenilenebilir enerji sektöründe işbirliği yapmak ve Türk teknolojisini tanıtmakla ilgileniyor.

Türkiye’nin Bakü-Tiflis-Kars demiryolunu İpek Demiryolunun bir parçası olarak kullanma hedefi gibi, Moğol tarafı da Tek Yol, Tek Bölge projesine katılmak ve Orta Asya’ya giden bir demiryoluna erişim sağlamakla ilgileniyor. 2019 yılında Çin’den gelen yük trenlerinin konvoyu ilk kez hattı kullanarak Türkiye üzerinden Avrupa’ya ulaştı. Türkiye ile Moğolistan arasındaki demiryolu hattı teorik olarak Sibirya üzerindendir. Dolayısıyla ikili ticaret cirosu artarsa, iki ülke arasında demiryolu ile eşya taşımacılığının zamanının geleceği de göz ardı edilemez.

Aslında Moğolistan ile Türkiye’yi birbirine bağlayan tek köprü sadece TİKA, Türk Hava Yolları ve Moğol Mezunlar Derneği. Moğol-Türk ilişkileri, Moğolistan’da Türk dönemine ait tarihi eserlerin korunması ve Moğol öğrencilerin Türk burslu eğitimi ile sınırlı kalmamalıdır. Moğolistan ile Türkiye arasında siyasi, ticari, ekonomik, yatırım ve kültürel işbirliği için kullanılmayan önemli kaynakların dolaşıma sokulması gerekiyor. Bunu yapabilmek için ise her iki tarafın da aynı ruha ve inisiyatife sahip olması gerektiğini düşünüyorum.

Kaynakça